W 2022 r. Światowa Organizacja Zdrowia szacowała, że na świecie prawie 50 milionów osób choruje na schizofrenię, a na depresję siedem razy tyle. Liczby te nie dotyczą tylko pacjentów dorosłych. WHO szacuje, iż nawet 20% dzieci boryka się z problemami psychicznymi, dlatego jako nauczyciele i wychowawcy mamy zadanie, aby już od najmłodszych lat uczyć je, że zdrowie psychiczne i dbanie o nie jest również ważne, jak troska o zdrową dietę, ruch i profilaktykę.

Szkoła to przestrzeń, w której nasi podopieczni spędzają ogromną część swojego czasu. 
Relacje, przeżycia i zdobyte doświadczenia wśród rówieśników i ich opiekunów mają więc znaczący wpływ na kształtowanie ich osobowości, charakteru, edukację emocjonalną, rozwój empatii, kompetencji społecznych, współpracy, wiary we własne wartości i poczucie przynależności. Podwaliny te wykuwane w czasie zabaw i nauki będą fundamentem tego, jakim dorosłym się staną i nasza w tym rola, obok rodziców i opiekunów, aby dojrzewały w poczuciu bezpieczeństwa, pewności siebie, z umiejętnością dbania o swoją kondycję psychiczną i emocjonalną. Poniżej prezentuję pomysły i propozycje, w jaki sposób uczyć podopiecznych dbać o siebie i swoje samopoczucie w duchu porad UNICEF-u.

Wspólne odkrywanie

Relacje pełne zaufania, rozwijające poczucie bezpieczeństwa, a także wspierające dobre samopoczucie uczniów opiera się o wspólne odkrywanie czegoś nowego. Poznawanie świata to dziedzina, która nie jest zarezerwowana tylko dla najmłodszych. Dzieci widzą w nas wszechwiedzących mentorów, nauczycieli i opiekunów, jest to ogromny przywilej – móc pełnić funkcję ich przewodników. Z drugiej jednak strony wspólne stawianie pytań i dochodzenie do nowych wiadomości sprawiają, że w najmłodszych rośnie poczucie sprawstwa, pewności siebie i odwagi w poznawaniu otaczającego ich świata. Dlatego jak najczęściej wybierajcie się na wyprawy o charakterze edukacyjnym, interaktywnym, ze spotkaniami ze specjalistami. Przygotowujcie razem doświadczenia chemiczne, fizyczne i przyrodnicze. Stawiajcie sobie nawzajem pytania i razem szukajcie odpowiedzi.

Wchodzenie w interakcje 

Zależy nam, aby wzmacniać w dzieciach niezależność i samodzielne eksplorowanie. Świetnym polem do rozwijania obu będzie nawiązywanie i trwanie w interakcji z innymi dziećmi i dorosłymi. Dzięki temu rozwijają własny sposób myślenia i zrozumienia otoczenia. Organizuj zabawy i aktywności, w których dzieci będą komunikowały się z rówieśnikami nie tylko w swojej grupie, ale również z innymi w placówce, a nawet między placówkami. Wspólne przygotowywanie akcji dedykowanych lokalnej społeczności stworzy kolejne przestrzenie, podczas których nawiązywanie relacji z innymi stanie się możliwe i mile widziane. Pomyślmy na przykład o akcji kiermaszowej na rzecz schroniska dla zwierząt lub zaangażowanie lokalnego domu seniora w piknik rodzinny. Im więcej sukcesów społecznych, nawet z pozoru powierzchownych, tym większa pewność siebie!

Zabawy z jogą

Możliwe są w każdy wieku. Już od pierwszych lat życia dziecka możemy z powodzeniem wprowadzać zabawy gimnastyczne z elementami jogi. Jest to nie tylko metoda rekreacji ruchowej, która wzmacnia całe ciało, rozciąga je, uelastycznia i rozwija. Poznając możliwości swojej fizyczności i stawiając jej wyzwania w formie zabawy – wzmacniamy pewność siebie, wiarę we własne możliwości i poczucie własnej wartości. Zabawy z jogą uczą koncentracji i cierpliwości, a także – co jest niezwykle ważne zwłaszcza dla dziewcząt na etapie nauczania początkowego – uczą dostrzegania i akceptowania różnic między sobą. Sposób, w jaki postrzegamy swoje ciało, jest jednym z ważnych elementów poczucia komfortu psychicznego. 

Tymczasem żyjemy w epoce, która niezmiennie zwraca uwagę dziewczynek, by ich ciała pasowały do oczekiwanego kanonu. Jeżeli tak nie jest – są narażone na ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania, złego samopoczucia, wyalienowania, a w efekcie depresji. Podczas ćwiczeń z jogą uczymy się, że każde z ćwiczeń (asany) jest piękne, wykonane w zgodzie z możliwościami własnego ciała. To, że jednej osobie pozycja drzewa sprawia trudność, a drugiej nie, nie oznacza, że jest się gorszym czy słabszym, gdyż już podczas pozycji motyla może się okazać, że jest zupełnie na odwrót. Jesteśmy bardzo różni i dzięki temu niesamowici.

Zabawy z jogą to też ćwiczenia oddechowe towarzyszące przyjmowanym pozycjom, a te uczą umiejętności samoregulacji, panowania nad własnymi emocjami, zdystansowania się i zarządzania nimi. To z kolei sprzyja redukcji nadpobudliwości, zmniejsza agresywność i obniża stres.

Zobacz >> Karty Słońca

Bajkoterapia

Książek i publikacji o charakterze bajkoterapeutycznym jest teraz na rynku bardzo dużo i nawet jeśli jest to efekt pewnej edukacyjnej mody, bardzo się z niej cieszę. Choć metoda wydaje się młoda – już starożytni wiedzieli, że opowieści są bramą do naszej duszy. Dzisiaj mamy do dyspozycji szereg lektur, które pomagają nam w realizowaniu edukacji emocjonalnej dzieci w domu, szkole, przedszkolu czy gabinecie terapeutycznym. Sięgajmy po nie, gdy nasi podopieczni zmagają się z frustracją, lękami, gniewem, smutkiem, zazdrością i innymi trudnymi uczuciami, którymi tak trudno jest w tym młodym wieku zarządzać. Istnieją publikacje napisane z myślą o konkretnych sytuacjach będących wyzwaniem, jak np. narodziny młodszego rodzeństwa, śmierć bliskiej osoby, presja ze strony rówieśników, dokuczanie czy wizyta u lekarza. Bohaterowie opowieści mierzą się z różnymi sytuacjami, ale rozwiązanie nie pojawia się za sprawą machnięcia czarodziejskiej różdżki. Bajka prezentuje sposoby na samodzielne poradzenie sobie z każdym problemem. Doświadczanie przeżyć bajkoterapeutycznych postaci rozwija więc w maluchach nowe kompetencje. Uczy je, że one również mogą stawić czoła różnym wyzwaniom społecznym i emocjonalnym. 

Relaksacja

Ćwiczenia relaksacyjne mają bardzo wiele wspólnego z jogą i ćwiczeniami oddechowymi, ale jak najbardziej możemy je realizować zupełnie niezależnie, na przykład po zajęciach z wysokim ładunkiem emocjonalnym lub na koniec dnia. Nauczenie się pierwszych zabaw może się nam wydać inspirujące i pełni zapału zapragniemy wdrażać je w podręcznikowy sposób, ale praktyka edukacyjna i temperament naszych podopiecznych szybko to zweryfikuje. Jeżeli nauczyłaś się, że wizualizację przy relaksacyjnej muzyce możesz prowadzić przez pięć, czy nawet dziesięć minut, to już na pierwszych zajęciach odkryjesz, że wypełnienie całej jednej minuty wyciszeniem okaże się nie lada sukcesem. Gdy zaczynam zajęcia z nową grupą – przygotowuję przeróżne zadania i zabawy, ale kiedy przychodzi koniec zajęć podkreślam, że teraz czeka ich najtrudniejsze wyzwanie i wcale nie mówię tego na wyrost. Leżenie na dywanie lub macie z odpoczywającymi rękoma i nogami, zamkniętymi oczami, bez poszukiwania bodźców poprzez ciągłe poruszanie się, obserwowanie czy zaczepianie innych wokół siebie dla niejednego ucznia jest niemal niemożliwe do wykonania. 
Dlatego też podczas pierwszych moich doświadczeń z wprowadzaniem relaksacji w grupach przedszkolnych wychodziłam z zajęć sfrustrowana i zniechęcona. Denerwowały mnie ćwiczenia mające na celu redukcję tego stanu. Musiałam więc zmienić swoje postrzeganie małych uczestników i dopiero wtedy zrozumiałam, jak bardzo te ćwiczenia są im potrzebne. Nauka samodzielnego wchodzenia w stan rozluźnienia stała się dla mnie priorytetem i bardzo zachęcam wszystkich nauczycieli do podjęcia podobnej próby. Po kilku miesiącach regularnej praktyki dzieciaki na widok głośnika, z którego zawsze włączałam muzykę relaksacyjną, od razu przyjmowały wygodną pozycję na dywanie z entuzjastycznym okrzykiem „O! Nareszcie relaksacja!”. 

Byłam w stanie prowadzić ćwiczenie nawet pięć minut i wychodzić z sali zostawiając je nauczycielom prowadzącym nadal w stanie odpoczynku, odprężenia i wyciszenia. Wizualizacje, nasłuchiwanie, poszukiwanie dźwięków, oddychanie, napinanie i rozluźnianie mięśni, praktyka życzliwości – to tylko kilka z możliwości, jakie z powodzeniem można wdrażać w każdą przestrzeń edukacyjną.

Trening Asertywności

Ważne jest, abyśmy my – nauczyciele przeanalizowali, czym jest asertywność w świecie dziecka. Z jednej strony pragniemy, aby potrafiło powiedzieć „nie”, stawiać granice, było świadome tego, co jest dla niego dobre, a co wprawia je w dyskomfort. Tymczasem mówimy „podziel się swoją zabawką, nie bądź niekoleżeński”, gdy wyraźnie nie chce jej nikomu dawać. „No, przytul się na zgodę”, kiedy cały czas jest złe i nie rozumie, dlaczego ma okazywać bliskość, na którą nie jest gotowe. 

Korzystajmy z narzędzi w metodzie treningu umiejętności społecznych, odgrywajmy scenki między sobą lub za pomocą kukiełek, abyśmy mogli – tak jak mięśnie – codziennie trenować umiejętności i kompetencje w relacjach z innymi w dbałości o to, co dla nas i dla nich najlepsze. Być może ta zabawka jest nowa, ledwo dostana i ulubiona, bardzo chce ją pokazać innym, ale boi się, że ktoś ją popsuje albo samo się nią jeszcze nie nacieszyło. Nie ma w tym nic złego i kiedy wzmocnimy w dzieciach tę postawę – o wiele łatwiej przyjdzie im w przyszłości myśleć najpierw o sobie i swoim dobrym samopoczuciu, które jest kluczem do zachowania zdrowia psychicznego.
Drodzy pedagodzy. Dzień Zdrowia Psychicznego jest ważny również dla nas. Badania przeprowadzone w 1993 r. przez Cl. Coopera oraz Ch. Travers wykazały, że poziom stresu doświadczanego przez nauczycieli ma podobne natężenie, jak stres kontrolerów lotów lub lekarzy.

W 2021 r. Katarzyna Nowak z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej wskazała, że zawód nauczyciela należy do najbardziej stresujących wśród 14 analizowanych z obszaru usług społecznych (jak zawody lekarskie i mundurowe). Dbajmy o swoje zdrowie psychiczne na co dzień, aby przeciwdziałać efektom wiecznego napięcia i pobudzenia emocjonalnego. Twórzmy dla siebie przestrzeń codziennego wyciszenia, raz w tygodniu róbmy dla siebie „cichą terapię” podczas spaceru po lesie lub czytając książkę w parku. Okazujmy sobie zrozumienie, gdy spędzamy weekend na spotkaniach z bliskimi, sporcie, wyjazdach lub lenistwie, a nie na szykowaniu pomocy dydaktycznych na kolejny tydzień. Dzieci będą zachwycone, gdy przyjdzie do nich wypoczęta nauczycielka, która również swoją postawą pokaże, jak ważny jest wypoczynek i higiena psychiczna.